Semestre | Oblig. | Option | Filières |
BA6 | x |
Cours | 2 hebdo |
Plan d'étude | Semestre | Oblig. | Option | Filières |
Sciences humaines et sociales 2021-22 | BA6 | x |
Cursus | Sem. | Type |
---|---|---|
Sciences humaines et sociales | BA6 | Obl. |
La question directrice est celle de la valeur: qu'est-ce qui vaut? à quel titre? et en vertu de quoi? Cette question renvoie à la grande opposition qui structure toute la discussion en éthique environnementale: celle de la perspective "anthropocentrée" (l'homme y est au centre et à ce titre source de toute valeur; fort ou faible) et de l'approche "non-anthropocentrée" (bio-centrisme: la nature, le vivant ont une valeur en eux-mêmes, indépendamment de leur apport pour les hommes).
A la lumière de l'une et l'autre approches, on abordera les questions du développement économique, du "droit" au rattrapage des pays les moins avancés, de la protection de la nature (au détriment du "développement économique"), du "droit" des générations futures, du "droit" à l'usage des ressources naturelles, etc. A l'opposé, on se demandera aussi si, et dans quelle mesure, l'homme n'a pas également des "devoirs" envers la nature; et si oui, à quel titre et de quelle sorte.
Cependant, l'environnement est aussi celui que construit l'homme, en particulier le milieu urbain. A ce propos, la question se pose de savoir si des normes éthiques ne devraient pas présider à son aménagement; et si oui, lesquelles, cela aussi bien en ce qui concerne la qualité de la vie humaine que la prise en compte de la nature.
La préoccupation qui animera la réflexion que nous mènerons dans ce cours sera celle d'identifier ce qui rend si difficile la "protection de l'environnement" dans notre société; et du même coup ce qui peut la rendre plus praticable.
Plan de cours
éthique, nature, environnement naturel et construit, valeur, anthropocentrisme, éco- et bio-centrisme, commun, bio-diversité, réchauffement climatique, impact environnemental, ressources biotiques, générations futures
POLY-perspective :
https://www.epfl.ch/schools/cdh/fr/la-vision-du-cdh-poly-perspective/
Ce cours revêt une pertinence particuliière pour les étudiant-e-s ENAC
Ce cours se présente sous une triple forme :
a) un enseignement théorique général assuré par l'enseignant ;
b) un enseignement par cas sur lesquels les étudiant-e-s, réparti-e-s en plusieurs groupes, seront amené-e-s à produire leur propre analyse et à la présenter en plénum ;
c) des discussions en plénum sur les questions et les cas abordés.
- Participation aux séances 1-5 consacrées à l'introduction au cours et à l'organisation des travaux de groupe
- Travail de groupe : analyse et discussion d'un cas dans l'esprit de la méthodologie enseignée ; rédaction d'un petit rapport (4-6 pages maximum)
- Présentation orale du travail de groupe, suivie par une discussion
- Participation aux séances consacrées à la présentation et discussion des travaux de groupe
- Examen écrit en fin de semestre
Présentation orale d'un travail de groupe, examen écrit en fin de semestre.
La présentation orale présuppose l'étude d'un cas et la rédaction d'un petit rapport (2-4 pages maximum); l'exposé, suivi par une discussion, vérifiera la capacité à conduire l'examen éthique d'un cas.
L'examen écrit de fin de semestre vérifiera la connaissance des contenus du cours et des dossiers présentés.
La note finale prendra pour base : 1) le rapport et la présentation faite en classe, et 2) l'examen écrit de fin de semestre.
Bibliographie d'entrée :
Axel Gosseries, «L'éthique environnementale aujourd'hui», Revue Philosophique de Louvain, vol. 96(3), 1998: 405-412 (3. La justice entre générations).
Brian G. Norton: «L'éthique environnementale et l'anthropocentrisme faible». In: H.-S. Afeissa (ed.), Ethique de l'environnement. Nature, valeur, respect. Vrin, Paris, 2007: 252-263.
Holmes Rolston III, «La valeur dans la nature et la nature de la valeur». In: H.-S. Afeissa (ed.), Ethique de l'environnement. Nature, valeur, respect. Vrin, Paris, 2007: 152, 160-177.
Peter Singer, «Les animaux sont-ils égaux aux hommes?». In: Questions d'éthique pratique, Bayard Editions, Paris, 1997: 63-75, 78-84.
Paul W. Taylor: «L'éthique du respect de la nature». In: H.-S. Afeissa (ed.), Ethique de l'environnement. Nature, valeur, respect. Vrin, Paris, 2007: 114-119, 128-133.
Revues /journaux en ligne consacrées aux questions environnementales
http://www.theecologist.org/
http://www.lemonde.fr/planete/
http://www.guardian.co.uk/environment
De la documentation complémentaire sera mise à disposition sur la page Moodle du cours
obligatoire
obligatoire
Cours
Lecture
Heure(s) hebdo x 14 semaines
Hour(s) per week x 14 weeks
H hebdo
H hebdo
Pendant le semestre
During the semester
Session été
Session summer
ETE
ETE
BALISES_TEXTES
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
BaliseJS_fin
Balise_debut
Balise_fin
FO_debut
FO_fin
HTML_debut
HTML_fin
JS_debut
JS_fin
BALISE_BOLD
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bb\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fb\x5d
Balise_debut
[b]
Balise_fin
[/b]
FO_debut
font-weight=bold
FO_fin
font-weight=normal
HTML_debut
<b>
HTML_fin
</b>
JS_debut
\x3cb\x3e
JS_fin
\x3c\x2fb\x3e
BALISE_ITALIC
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bi\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fi\x5d
Balise_debut
[i]
Balise_fin
[/i]
FO_debut
font-style=italic
FO_fin
font-style=normal
HTML_debut
<i>
HTML_fin
</i>
JS_debut
\x3ci\x3e
JS_fin
\x3c\x2fi\x3e
BALISE_RED
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bred\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fred\x5d
Balise_debut
[red]
Balise_fin
[/red]
FO_debut
color=#990033
FO_fin
color=black
HTML_debut
<span style="color:#990033;">
HTML_fin
</span>
JS_debut
\x3cspan style="color:#990033;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2fspan\x3e
BALISE_TAB
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5btab\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[tab]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=        
FO_fin
HTML_debut
<img src="/images/gestacplus/base/pixel.gif" width="40" height="1"/>
HTML_fin
JS_debut
\x3cimg src="\x2fimages\x2fgestacplus\x2fbase\x2fpixel.gif" width="40" height="1"\x2f\x3e
JS_fin
BALISE_LIST
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bli\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[li]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=•  
FO_fin
HTML_debut
•  
HTML_fin
JS_debut
\x26#x2022;\x26#160;\x26#160;
JS_fin
CODE5045487
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5b\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[]
Balise_fin
FO_debut
[inline]= 
FO_fin
HTML_debut
 
HTML_fin
JS_debut
\x26#160;
JS_fin
BALISE_GREEN
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bgreen\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fgreen\x5d
Balise_debut
[green]
Balise_fin
[/green]
FO_debut
color=#008000
FO_fin
color=black
HTML_debut
<span style="color:#008000;">
HTML_fin
</span>
JS_debut
\x3cspan style="color:#008000;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2fspan\x3e
CODE7508550
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bblue\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fblue\x5d
Balise_debut
[blue]
Balise_fin
[/blue]
FO_debut
color=#0080FF
FO_fin
color=black
HTML_debut
<span style="color:#0080FF;">
HTML_fin
</span>
JS_debut
\x3cspan style="color:#0080FF;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2fspan\x3e
BALISE_COURIER
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bcourier\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fcourier\x5d
Balise_debut
[courier]
Balise_fin
[/courier]
FO_debut
font-family=Courier
FO_fin
font-family=
HTML_debut
<font style="font-family:Courier;">
HTML_fin
</font>
JS_debut
\x3cfont style="font-family:Courier;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2ffont\x3e
BALISE_SIZE20
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5b20\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2f20\x5d
Balise_debut
[20]
Balise_fin
[/20]
FO_debut
font-size=20pt
FO_fin
font-size=
HTML_debut
<font style="font-size:20pt;">
HTML_fin
</font>
JS_debut
\x3cfont style="font-size:20pt;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2ffont\x3e
BALISE_SIZE16
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5b16\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2f16\x5d
Balise_debut
[16]
Balise_fin
[/16]
FO_debut
font-size=16pt
FO_fin
font-size=
HTML_debut
<font style="font-size:16pt;">
HTML_fin
</font>
JS_debut
\x3cfont style="font-size:16pt;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2ffont\x3e
BALISE_SIZE12
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5b12\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2f12\x5d
Balise_debut
[12]
Balise_fin
[/12]
FO_debut
font-size=12pt
FO_fin
font-size=
HTML_debut
<font style="font-size:12pt;">
HTML_fin
</font>
JS_debut
\x3cfont style="font-size:12pt;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2ffont\x3e
BALISE_SIZE8
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5b8\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2f8\x5d
Balise_debut
[8]
Balise_fin
[/8]
FO_debut
font-size=8pt
FO_fin
font-size=
HTML_debut
<font style="font-size:8pt;">
HTML_fin
</font>
JS_debut
\x3cfont style="font-size:8pt;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2ffont\x3e
BALISE_BLACKBACK
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bblackback\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fblackback\x5d
Balise_debut
[blackback]
Balise_fin
[/blackback]
FO_debut
background-color=black
FO_fin
background-color=white
HTML_debut
<span style="background-color:black;">
HTML_fin
</span>
JS_debut
\x3cspan style="background-color:black;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2fspan\x3e
BALISE_WHITE
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bwhite\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fwhite\x5d
Balise_debut
[white]
Balise_fin
[/white]
FO_debut
color=white
FO_fin
color=black
HTML_debut
<span style="color:white;">
HTML_fin
</span>
JS_debut
\x3cspan style="color:white;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2fspan\x3e
CODE47534071
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bbeta\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[beta]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=β
FO_fin
HTML_debut
β
HTML_fin
JS_debut
\x26#946;
JS_fin
CODE47534435
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5balpha\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[alpha]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=α
FO_fin
HTML_debut
α
HTML_fin
JS_debut
\x26#945;
JS_fin
CODE47551722
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bsub\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fsub\x5d
Balise_debut
[sub]
Balise_fin
[/sub]
FO_debut
vertical-align=sub
FO_fin
vertical-align=baseline
HTML_debut
<sub>
HTML_fin
</sub>
JS_debut
\x3csub\x3e
JS_fin
\x3c\x2fsub\x3e
CODE48535424
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bLAMBDA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[LAMBDA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Λ
FO_fin
HTML_debut
Λ
HTML_fin
JS_debut
\x26#923;
JS_fin
CODE48535666
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5blambda\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[lambda]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=λ
FO_fin
HTML_debut
λ
HTML_fin
JS_debut
\x26#955;
JS_fin
CODE47551793
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bsup\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fsup\x5d
Balise_debut
[sup]
Balise_fin
[/sup]
FO_debut
vertical-align=super
FO_fin
vertical-align=baseline
HTML_debut
<sup>
HTML_fin
</sup>
JS_debut
\x3csup\x3e
JS_fin
\x3c\x2fsup\x3e
CODE56031535
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bdelta\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[delta]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=δ
FO_fin
HTML_debut
δ
HTML_fin
JS_debut
\x26#948;
JS_fin
CODE56073309
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bpi\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[pi]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=π
FO_fin
HTML_debut
π
HTML_fin
JS_debut
\x26#960;
JS_fin
CODE56074095
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bDELTA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[DELTA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Δ
FO_fin
HTML_debut
Δ
HTML_fin
JS_debut
\x26#916;
JS_fin
CODE56074172
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bMU\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[MU]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Μ
FO_fin
HTML_debut
Μ
HTML_fin
JS_debut
\x26#924;
JS_fin
CODE56074264
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bPI\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[PI]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Π
FO_fin
HTML_debut
Π
HTML_fin
JS_debut
\x26#928;
JS_fin
CODE56074328
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bSIGMA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[SIGMA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Σ
FO_fin
HTML_debut
Σ
HTML_fin
JS_debut
\x26#931;
JS_fin
CODE56075056
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bALPHA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[ALPHA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Α
FO_fin
HTML_debut
Α
HTML_fin
JS_debut
\x26#913;
JS_fin
CODE56075186
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bBETA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[BETA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Β
FO_fin
HTML_debut
Β
HTML_fin
JS_debut
\x26#914;
JS_fin
BALISE_SYMBOL
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bsymbol\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fsymbol\x5d
Balise_debut
[symbol]
Balise_fin
[/symbol]
FO_debut
font-family=Symbol
FO_fin
font-family=
HTML_debut
<font style="font-family:Symbol;">
HTML_fin
</font>
JS_debut
\x3cfont style="font-family:Symbol;"\x3e
JS_fin
\x3c\x2ffont\x3e
CODE56072935
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bmu\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[mu]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=μ
FO_fin
HTML_debut
μ
HTML_fin
JS_debut
\x26#956;
JS_fin
CODE56073842
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bsigma\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[sigma]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=σ
FO_fin
HTML_debut
σ
HTML_fin
JS_debut
\x26#963;
JS_fin
CODE68199232
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bphi\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[phi]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=φ
FO_fin
HTML_debut
φ
HTML_fin
JS_debut
\x26#966;
JS_fin
CODE68199285
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bPHI\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[PHI]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Φ
FO_fin
HTML_debut
Φ
HTML_fin
JS_debut
\x26#934;
JS_fin
CODE68199991
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bgamma\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[gamma]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=γ
FO_fin
HTML_debut
γ
HTML_fin
JS_debut
\x26#947;
JS_fin
CODE68200031
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bGAMMA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[GAMMA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Γ
FO_fin
HTML_debut
Γ
HTML_fin
JS_debut
\x26#915;
JS_fin
CODE68200077
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bomega\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[omega]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=ω
FO_fin
HTML_debut
ω
HTML_fin
JS_debut
\x26#969;
JS_fin
CODE68200150
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bOMEGA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[OMEGA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Ω
FO_fin
HTML_debut
Ω
HTML_fin
JS_debut
\x26#937;
JS_fin
CODE72092691
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5beta\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[eta]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=η
FO_fin
HTML_debut
η
HTML_fin
JS_debut
\x26#951;
JS_fin
CODE72092805
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bETA\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[ETA]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Η
FO_fin
HTML_debut
Η
HTML_fin
JS_debut
\x26#919;
JS_fin
BALISE_SOULIGNER
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bu\x5d
BaliseJS_fin
\x5b\x2fu\x5d
Balise_debut
[u]
Balise_fin
[/u]
FO_debut
text-decoration=underline
FO_fin
text-decoration=none
HTML_debut
<u>
HTML_fin
</u>
JS_debut
\x3cu\x3e
JS_fin
\x3c\x2fu\x3e
CODE72092388
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bpsi\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[psi]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=ψ
FO_fin
HTML_debut
ψ
HTML_fin
JS_debut
\x26#968;
JS_fin
CODE72092541
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bPSI\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[PSI]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Ψ
FO_fin
HTML_debut
Ψ
HTML_fin
JS_debut
\x26#936;
JS_fin
CODE140502511
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5brho\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[rho]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=ρ
FO_fin
HTML_debut
ρ
HTML_fin
JS_debut
\x26#961;
JS_fin
CODE140504636
BOOLEAN_Symbol
1
BaliseJS_debut
\x5bRHO\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[RHO]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Ρ
FO_fin
HTML_debut
Ρ
HTML_fin
JS_debut
\x26#929;
JS_fin
CODE148292791
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bepsilon\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[epsilon]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=ε
FO_fin
HTML_debut
ε
HTML_fin
JS_debut
\x26#949;
JS_fin
CODE169976220
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5blig\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[lig]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=›  
FO_fin
HTML_debut
›  
HTML_fin
JS_debut
\x26#x203A;\x26#160;\x26#160;
JS_fin
CODE148292899
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bEPSILON\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[EPSILON]
Balise_fin
FO_debut
[inline]=Ε
FO_fin
HTML_debut
Ε
HTML_fin
JS_debut
\x26#917;
JS_fin
BALISETXT_SAUT
BOOLEAN_Symbol
BaliseJS_debut
\x5bbr\x2f\x5d
BaliseJS_fin
Balise_debut
[br/]
Balise_fin
FO_debut
FO_fin
HTML_debut
<br/>
HTML_fin
JS_debut
\x3cbr\x2f\x3e
JS_fin